Nu meer dan ooit zijn kritisch denkvaardigheden belangrijker dan ook. Leerlingen en studenten spenderen veel tijd op sociale media en ontvangen allerlei informatie (en desinformatie) via het internet. Bovendien is er ook steeds meer informatie beschikbaar. Hoe kan AI een rol spelen om studenten en leerlingen te helpen hun kritisch denken te ontwikkelen?
Wat is kritisch denken?
Kritisch denken is de houding om te willen redeneren en de vaardigheid om dit goed te kunnen doen (Baay et al, 2016).
Bij jongeren en jongvolwassenen is de ontwikkeling van de hersenen nog in volle gang (Crone, E. 2008).
Dat betekent dat ook het kritisch denkvermogen nog volop in ontwikkeling is. Het is daarom belangrijk dat we als docenten rekening houden met dit gegeven.
Hoe gaat die ontwikkeling in zijn werk?
Er wordt onderscheid gemaakt tussen drie fasen:
Waaruit bestaat het kritisch denkproces?
Het kritisch denkproces zelf bestaat uit vier fasen:
- verzamelen (waar gaat het over?)
- beoordelen (hoe bruikbaar is het?)
- analyseren (hoe verhoudt alles zich tot elkaar?)
- concluderen (welk oordeel heb ik?)
Door deze stappen te doorlopen tijdens de les, kan het kritisch denkvermogen worden ondersteund.
Wat zijn vragen die de leerling of student zichzelf kan stellen om systematisch kritisch te denken?
1 Is de bron bekend? Bij de bron gaat het niet alleen om de schrijver of producent van de informatie, maar ook om de plek waar de informatie is geplaatst. Is deze broninformatie onbekend, dan is het moeilijk na te gaan of de bron betrouwbare informatie bevat.
2 Heeft de bron voldoende kennis van het thema om er uitspraken over te doen?
3 Heeft de bron belang bij een bepaalde uitspraak?
4 Zijn er andere bronnen die hetzelfde beweren?
5 Zijn er bronnen die andere (tegengestelde) informatie geven?
6 Als de bron informatie herhaalt uit andere bronnen; is de originele bron te controleren?
7 Is de bron actueel?
8 Is de uitspraak een mening of een feit?
Hoe kan AI een rol spelen in studenten en leerlingen te helpen hun kritisch denken te stimuleren?
Wat zijn de gevaren van het verkeerd inzetten van AI?
AI is een tool, een een bijzonder krachtige. Een goede vergelijking is die van de ouder die in de opvoeding alles van zijn of haar kind overneemt. Het kind vraagt, de ouder doet. Nu is voordoen (of modelleren niet verkeerd, maar keer op keer een kind de kans ontnemen om het zelf te leren doen, is op den duur schadelijk: het kind leert het niet zelf doen, en dat is het doel (!)
Hetzelfde geldt voor het gebruik van AI. Studenten en leerlingen gebruiken AI-tools al op grote schaal (Chung et al. 2024). Maar doordat studenten en leerlingen (om bekende redenen) het denkproces volledig overslaan, wordt er niet of veel minder geleerd. Het is daarom logisch dat er in het onderwijs bij de introductie van ChatGPT 3.51 in november 2022 gelijk een verbod werd ingevoerd op veel middelbare scholen.
Natuurlijk moet er op termijn een denkomslag komen. Hoe kan AI als tool juist een toevoeging zijn op het reguliere curriculum?
Wat is de invloed van AI op het kritisch denkvermogen?
Uit onlangs verschenen Amerikaans onderzoek bleek dat het gebruik van AI negatieve gevolgen kan hebben op het kritisch denkvermogen. Hoe meer vertrouwen in de juistheid van AI, hoe lager het kritisch denkvermogen namelijk (Lee, 2025).
Ook uit ander onderzoek blijkt dat jongeren meer leunen op AI en lager scoren op kritisch denkvermogen dan oudere deelnemers van het onderzoek.
Uit datzelfde onderzoek kwam ook naar voren dat hoe hoger de genoten opleiding, hoe beter het kritisch denkvermogen ongeacht het gebruik van AI (Gerlich, 2025).
Bronnen:
Baay, P., Hofland, A., de Groot, & Romme, I. (2016). Kritische denkvaardigheden: een praktische handreiking voor het mbo. Woerden: MBO Raad.
https://www.microsoft.com/en-us/research/wp-content/uploads/2025/01/lee_2025_ai_critical_thinking_survey.pdf
https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=5082524
Chung, J., Henderson, M., Pepperell, N., Slade, C., Liang, Y. (2024). Student perspectives on AI in Higher Education: Student Survey. Student Perspectives on AI in Higher Education Project. https://doi.org/10.26180/27915930
- Overigens bestond ChatGPT al langer, maar het was versie 3.5 die in staat was om verbluffende antwoorden te genereren waardoor het als een doorbraak in de generatieve AI werd gezien. ↩︎